مجموعه رسائل فارسی سهروردی

تألیفات سهروردی متنوع و برخوردار از تحرک و پویایی است و اغلب از توضیح و تفسیر مبحثی صرفاً فلسفی به سراغ داستان با روایتی عمیقاً عرفانی می‌رود. آثار وی به سبک‌های متفاوتی از جمله مشائی، عرفانی و اشراقی نوشته شده است.

مطالعه‌ای دقیق در مصنفات فارسی سهروردی، با تأکید بر جنبه معرفت شناختی آن‌ها، وجود یک نظریه علم را که عموماً به «علم حضوری» معروف است، آشکار می‌سازد. هدف از نسج در هم تنیده اسطوره و نماد در فلسفه سهروردی بیان روشن نظریه علم حضوری اوست، که موضوعی مهم و بنیادی در مکتب تفکر اشراقی است.

سهروردی، که مدعی است نخست حقیقت را کشف کرده و سپس در پی یافتن مبنایی عقلانی برای حکمت تجربی خویش رفته، متفکری بود که برای نزدیک کردن بحث و جدال منطقی و تصفیه باطن تلاش می‌کرد. بنابراین، تفسیر جامعی از مکتب اشراق سهروردی باید دارای دو بعد متمایز الگوی فلسفی او، یعنی عملی و نظری، باشد. 

در زیر به بررسی مختصری از رسائل فارسی شیخ اشراق می‌پردازیم:

• رساله لغت موران:

این رساله موجز و مختصر که به زبان داستان نگارش شده، حاوی 10 داستان رمزی و عرفانی است. این داستان‌ها به ترتیب عبارت‌اند از:

–        لغت موران
–        لاک پشت‌ها و مرغابی
–        هدهد؛ مرغ سلیمان
–        جام گیتی نمای کیخسرو
–        دیدار با جنیان
–        آفتاب پرست و خفافیش
–        هدهد در آشیان بومان
–        فراموشی طاووس
–        سخن ادریس (ص) با ستارگان و کواکب
–        حکایت آن ابله چراغ به دست

• رساله صفیر سیمرغ:

شیخ اشراق در این رساله با مطرح کردن تمثیل سیمرغ و اشاره به ویژگی‌های این مرغ افسانه‌ای، مطالب مورد نظر خود را به صورت نمادین عرضه داشته است. آنچه سهروردی در این کتاب بر روی آن تاکید دارد و به آن اشاره می‌کند، مطالبی پیرامون حقیقت علم و معرفت و اقسام آن و نیز بیان مطلبی پیرامون توحید و انواع آن است. سهروردی در واقع با مطرح کردن داستان طیور از جمله پرنده عالی مرتبه سیمرغ، مسیر حرکت انسان از پایین‌ترین مراتب هستی‌اش تا بالاترین مقاماتی که می‌تواند به آن دست یابد از جمله وحدت و فنا را به زیبایی ترسیم کرده و ضمن آن نظرات حکمی و فلسفی خود را نیز ابراز داشته است.

• رساله روزی با جماعت صوفیان:

این داستان در خانقاهی شروع می‌شود که جماعتی از صوفیان از پایگاه معنوی مشایخ خود و آراء آنان درباره آفرینش سخن می‌گویند. سهروردی که در مقام شیخی حرف می‌زند، پرسش‌هایی را که صرفاً در پی توضیح و تعلیل چیستی عالم و ساختار افلاک است، رد می‌کند. او این پرسش‌ها را سطحی می‌شمرد و عقیده دارد که کسانی هستند که ظاهر را می‌بینند و کسانی که علم افلاک را می‌فهمند، و بالأخره کسانی هستند که درباره عالم فلکی به خبرگی می‌رسند؛ اینان دانشی مردان واقعی‌اند.

سپس سهروردی به ذکر توصیه‌ها و تعلیماتی می‌پردازد که در بالفعل ساختن قوه‌ای که به افراد امکان می‌دهد تا بدون واسطه شناخت حاصل کنند، اساسی است. 

• رساله فی حالة الطفولیة:

در این کتاب، سهروردی از دیدار خود با شیخی سخن می‌گوید که اسرار الهی را بر او آشکار می‌کند و او نیز به نوبه خود آن اسرار را پیش افراد نااهل فاش می‌کند.

شیخ او را به سبب آنکه «در قیمتی را پیش خوکان ریخته» تنبیه می‌کند. سهروردی همچنین تلمیحی دارد به مشکل بازگفتن اسرار به کسانی که بیرون از حلقه اهل معنی‌اند. از آنجایی که «حکمت خالده» یا «جاویدان خرد» جز از طریق ادراک حسی به دست می‌آید، دشوار بتوان این‌گونه علم را به آنان که آمادگی پذیرش آن را ندارند باز گفت.

سپس، سالک که از کرده پشیمان شده شیخ را بازمی‌یابد و او اسراری از قبیل اصول اخلاقی طریقت و آدابی مانند سماع (موسیقی و رقص صوفیانه) را به وی می‌گوید. تشریح بسیاری از نکات ظریف عرفانی، آشنایی کامل سهروردی را با غوامض طریقه متصوفه ظاهر می‌سازد.

• رساله آواز پر جبرئیل:

این اثر بسیار رمزی درباره طالب حقیقتی است که به خانقاهی دو در می‌رود، که یکی از درها روی به شهر و دیگری روی به صحرا دارد. طالب حقیقت که به صحرا رفته است دو پیر روحانی را ملاقات می‌کند و در باب معمای خلقت، مقامات طریقت و خطرات آن سؤالاتی از آنان می‌کند.

گفتگویی که به دنبال [آن پرسش‌ها] درمی‌آید عناصر اساسی تعالیم اشراقی و آداب ورود به طریقت را که برای درک اسرار قرآنی لازم است، روشن می‌کند. در آواز پر جبرئیل، که به عنوان یکی از آثار کلاسیک ادب فارسی معروف شده، سهروردی عناصر بنیادی معرفت‌شناسی خود را از دیدگاه حکمت الهی بحث می‌کند. او در آنجا چنین می‌گوید: بیشتر چیزها که حواس تو مشاهده آن می‌کند همه از آواز پر جبرئیل است.

در این رساله بسیار رمزی، سهروردی از نمادهای سنتی عرفان و شماری از نمادهای دیگر که منحصر به خود اوست و نمی‌توان آن‌ها را در ادبیات صوفیانه قدیم فارسی یافت، حداکثر استفاده را می‌کند. 

• رساله عقل سرخ:

در عقل سرخ، قصه با این پرسش آغاز می‌شود که آیا مرغان زبان یکدیگر را می‌فهمند؟ عقاب که بدواً پاسخی مثبت داده، بعداً اسیر صیادان می‌شود؛ چشمانش را می‌بندند و تدریجاً باز می‌کنند. عقاب به مردی سرخ روی برمی‌خورد که مدعی است «اولین فرزند آفرینش» است. او [هم] سالخورده است زیرا نماینده انسان کاملی است که پیش از آفرینش، به صورت مثالی، در کمال محض می‌زیسته، و هم جوان است زیرا از دیدی هستی شناختی با خداوند که ازلی و بنابراین، قدیم‌ترین موجود است، بسیار فاصله دارد.

سپس سهروردی نمادهای زرتشتی کوه قاف، داستان زال، رستم و دیگر قهرمانان حماسی را که در شاهنامه به تصویر کشیده شده‌اند، به کار می‌برد. قاف نام کوهی است که بر قله آن سیمرغ، نماد ذات الهی، اقامت دارد. زال، که با مویی سپید به دنیا آمد و نمادی از خرد و پاکی است، پای کوه قاف رها شد. سیمرغ زال را به آشیانه خود برد و او را پرورش داد تا بزرگ شد و با رودابه ازدواج کرد و رستم از او زاده شد.

رستم، قهرمان شاهنامه، که غالباً روح ایران حماسی تصور می‌شود، مردی است که نهایتاً بر نفس خود دست یافت. اگرچه فردوسی، سراینده شاهنامه، بر جنبه‌های حماسی و تاریخی اساطیر ایرانی تأکید دارد، سهروردی توجه خود را بر اشارات عرفانی و رمزی آن متمرکز می‌کند. 

• رساله مونس العشاق یا فی حقیقة العشق:

این کتاب سهروردی نه تنها یکی از نمونه‌های اعلای ادب فارسی است، بلکه شامل پاره‌ای از عمیق‌ترین آراء فلسفی او نیز هست. او [در این کتاب، کلام خود را] با آیه‌ای از قرآن آغاز می‌کند و سپس به بحث درباره علم و رابطه آن با عقل می‌پردازد:

«بدان که اول چیزی که حق سبحانه و تعالی بیافرید گوهری بود تابناک، او را عقل نام کرد که اول ما خلق الله تعالی العقل، و این گوهر را سه صفت بخشید: یکی شناخت حق و یکی شناخت خود و یکی شناخت آن که نبود پس بود.»

این رساله وقتی به نقطه اوجش می‌رسد که سهروردی در فصل ششم نقشه‌ای تخیلی از عالم تصویر می‌کند. گفته شده که این کتاب بر اساس رسالة العشق ابن‌سینا نوشته شده است. با وجود این، باید یادآور شد که این اثر از لحاظ صورت و محتوا با آن دیگری تفاوت دارد.

---

برای دانلود از لینک زیر استفاده شود

دانلود رسائل تمثیلی و رمزی سهروردی

منبع: www.maarefat.com