درآمدی بر احوال و افکار شیخ شهاب الدین ابوحفص سهروردی

شاگردان، مریدان و ارادتمندان شیخ

شیخ شاگردان زیادی داشته که از سخنان و رفتار او بهره برده اند، از آن جمله اند: نجیب الدین علی بن بزغش الشیرازی، ظهیرالدین عبدالرحمن بن علی بن بزغش الشیرازی،ابوالعبّاس واسطی،ابن المیمون القیس التوزی،ابوامحمد زنجانی، امیر حسینی هروی-صاحب مثنوی کنز الرّموز- . نیز نجم الدین دایه صاحب مرصاد العباد در سال 618هـ به حضور شیخ رسید و شیخ کتاب وی را پسندید.

امّا از تمام شاگردان و مریدان شیخ، معروف تر و مشهورتر شیخ اجل، فرمانروای ملک سخن، مصلح الدین، سعدی شیرازی است، که محضر شیخ الاسلام را درک کرده و در بوستان از سهروردی به بزرگی یاد کرده است:

مقامات مردان به مردی شنو       نه از سعدی، از سهروردی شنو

مرا شیخِ دانایِ مرشد شهاب       دو انـدرز فـرمـود بر روی آب

یکی آنکه در نفس خود بین نباش       دگر آنکه در جمع بد بین نـباش

شنیـدم کـه بگـریسـتـی شـیـخ زار       چو بر خواندی آیات اصحاب نار

شبی دانم از هول دوزخ نـخـفـت         به گوش آمدم صبحگاهان که گفت

چه بودی که دوزخ زمن پرشدی          مگـر دیگـران را رهـایی بـُدی

[بوستان سعدی، نورالله ایزد پرست، ص114-115]

در مورد رابطۀ سعدی با سهروردی جامی در نفحات سخنی دارد که تأیید بیت دوم شعر بالا است:((...و[سعدی] بصحبت شهاب الدین سهروردی رسیده وبا وی در یک کشتی با سفر دریا کرده.)) [نفحات الانس،ص601]

بعضی از افکاری که در کتب شهاب الدین سهروردی آمده است به وضوح دربعضی از اشعار سعدی بویژه در بوستان و گلستان نمایان است. مانند طریقت که یکی از محور های اصلی در آثار شیخ شهاب الدین است:

قدم باید اندر طریقت نه دم            که اصلی ندارد دم بی قدم

نیز بیت معروف:

طریقت به جز خدمت خلق نیست         به تسبیح و سجاده و دلق نیست

وهمچنین در مورد اعتقاد کامل به شریعت که مهمترین عقاید شیخ است، سعدی می گوید:

خلاف پیمبر کسی ره گزید      که هرگز به منزل نخواهد رسید

مپندار سعدی که راه صفا      توان رفت جز در پی مصـطفی

یکی دیگر از عقاید مشترک بین شیخ الاسلام و شیخ اجل، اعتقاد به این است که واصلان به حق را روی بازگشت و بیان و اشارت و خبر دادن نیست:

وگر سالکی محرم راز گشت           ببندند بر وی ره بازگشت

[بوستان سعدی]

و در دیباچۀ گلستان نیز می گوید:

این مدعیان در طلبش بی خبرانند       آن را که خبر شد خبری باز نیامد

آری، شباهت تفکر سعدی و سهروردی بسیار است و مجال دیگری می طلبد.

طریقۀ سهروردیه

سهروردی با تألیفات گرانقدر خویش و روش علمی در تصوف و تربیت شاگردان ارزنده، طریقه ای بنیان نهاد که در بیشتر قلمرو اسلامی نفوذ کرد و رایج گردید و پیروان فراوانی یافت. بهاءالدین زکریای مولتانی که از تربیت یافتگان عالیقدر این طریقت است، علاوه بر پرورش شاگردان نامداری چون فخرالدین عراقی و امیر حسین هروی، به اشاعۀ فرقۀ سهروردیه در هند همّت گماشت.در ایران و ترکیه و دیگر قلمرو اسلامی طرایق زیادی از طریقت سهروردیه منشعب شده اند. فرزند سهروردی، محمّد بن عمر سهروردی، مؤلف کتاب «زاد المسافر و ادب الحاضر» در نشر و ادامۀ این طریقه نقش مؤثری داشته است.

سهروردیه در تصوّف طریقه ای معتدل دارند و عمل به فرایض دین را مقدمۀ وصول به حقیقت می شمارند. سلسله های جلالیّه، زینبیّه، خلوتیّه،و شعبه های متعدّد آن در آسیای صغیر، روشنیّه در افغانستان، از طریقت سهروردیه نشأت یافته اند. سلسلۀ ارادت نوربخشیّه نیز به شهاب الدین سهروردی منتهی می شود.

وصیّت شیخ به سالکان

در پایان این تحقیق قسمتهایی از ترجمۀ وصّیت شیخ به سالکان را نقل می کنم:

(( ای جویای پویا در راه به سوی خدا، و ای کوشا در طلب، یاد کنم برای تو حقیقت روشنی را که مورد آرزو و اشتیاق خود من است.

اوقات عمر را جدی دار که یاوه در آن نباشد، در حقّی که باطل در آن نیاید.

...از خلق کناره کن مگر اینکه در نماز جمعه و جماعت ایشان را بشناسی.

...سخن بگوی به اندازه نیاز و بیش از نیاز یک لفظ هم میفزای.

...در دانشهای(غیر دینی) اندیشه مکن. در عوض هر چیزی به یاد خدای باش. زمانی که نماز و قرآن ترا خسته کرد، به یاد خدای بازگرد. بکوش تا نهانخانۀ دل از غیر خدای خالی داری. حدیث نفس امّاره را به ذکر مداوم قلب برطرف کن.

...به هنگام خورد و خوراک به یاد خدای باش.

...هنگامی که زهد در دنیا را محقّق در ساختی و آرزویت به فراوانیِ یادِ مرگ کوتاه شد، وسوسه و حدیث نفس اماّرۀ تو اندک می شود.

در سجده و رکوع حضور قلب داشته باش، شادی و انس را در رکوع و سجود بجوی در بند کمال نماز خود باش با حضور قلب و فروتنی در آن جسم و جان، نه در زیاد بودن شمارۀ آن.

پس بشنو، ای برادر، وصیّت مرا و بپذیر مرا تا از گروندگان باشی.))

و من الله توفیق
کلیه مطالب فوق از سایت نفحات نقل گردیده است